PrEP; Post Exposure Prophylaxis

PrEP; Post Exposure Prophylaxis

-PrEP ; Riskli Temas Sonrası Önleme Tedavisi

Post Exposure Prophylaxis (Riskli temas sonrası önleme tedavisi) yani kısaca PrEP,
mevcut HIV tedavisi ilaçlarından bazılarının HIV’e karşı önleme tedavisi olarak kullanılmasıdır.


PEP’in amacı virüse maruz kalmış bireyde, HIV enfeksiyonunun yayılarak gelişmesini önlemektir.

PrEP her koşulda uygun olmadığı gibi, bazı durumlarda enfeksiyonu önlemenin yanı sıra, bireye zarar da verebilir.

Bu sebeple PrEP mutlaka uzman bir doktorun vereceği karar doğrultusunda kullanılmalı ve kullanım süreci gözlemlenmelidir.

Eğer, olası HIV’e maruz kaldığını düşündüğünüz eylem bir cinsel ilişki ise bu durumda PrEP,

sonuna SE yani “after sexual exposure” (cinsel ilişki sonrası) takısını alarak PEPSE de denilmektedir.

Eğer bulaşı ihtimali olabileceğini düşündüğünüz şüpheli ilişkinizin üzerinden 72 saatten fazla bir zaman geçtiyse,

PrEP artık sizin için bir çözüm olmayacaktır. Ancak şu da unutulmamalıdır,

her şüpheli ilişkiden HIV bulaşacak diye bir kaide yoktur; bu nedenle paranoya yapmanız da yersizdir.

-PrEP neden/ne zaman kullanılmaktadır?-

HIV tedavisi kullanarak olası HIV bulaşısı riskini ortadan kaldırmaya çalışmak, temelinde 3 ayrı bilimsel gözlem

sonucunda ortaya çıkmış bir uygulamadır.

Birinci gözlemde, İngiltere’deki bir sağlık çalışanının başına gelen bir mesleki kaza sonrasında, HIV’i bloke etmek için hemen

HIV tedavisine başlanmış ve sonrasında yapılan testlerde HIV tespit edilememiştir. Ancak bu sağlık çalışanına başlangıçta

HIV bulaştığına dair kesin bir kanıt olmadığı için PrEP’in etkililiği hakkında net konuşmak da olanaksız.

Diğer gözlemler ise, hamileliği süresince HIV tedavisi kullanan HIV-pozitif annen ve doğum sonrasındaki ilk 6 hafta süresince

HIV tedavisi alan bebekte, HIV bulaşı riskinin %25 – %8 seviyesinde seyretmesinden oluşmakta ve bu 2 gözlem ise PrEP

kullanımı için en kuvvetli argümanları oluşturmaktadır.

Bunlarında dışında, yapılan hayvan testlerinde de olası HIV bulaşısının önüne geçildiğine dair bazı raporlar dikkat çekmektedir.

Bu kısıtlı çalışmalar ve gözlemler, PrEP’in olası HIV bulaşını önlediğine dair net bilgiler vermemekle birlikte, argüman olarak

kullanılan bu vakaların örnek olarak tüm olası HIV bulaşı vakalarını temsil edip etmediği de net olarak bilinmemektedir.

anal hücre duvarlarına bulaşarak kendini HIV tedavisi ilaçlarından koruması söz konusu olabilir. Dolayısıyla PrEP’in etkiliği

HIVin bulaş riski oranı bakımından, bir iğne kazası ile cinsel yolla bulaşı arasında farklılık vardır Cinsel yolla bulaşıda, HIV’in bulaşma hedefi olarak karşısına çıkan hücre çeşitleri farklı olabilir. Böylece, HIV’in vajinal ya da

açısından HIV riskinin cinsel ilişki kaynaklı ya da iğne kazası ile olması arasında yüzdesel farklar olabilir.

Aynı şekilde, HIV’in hayvan hücrelerine gösterdiği tepki ile insan hücrelerine gösterdiği tepki de farklılıklar gösterebilir.

Dolayısıyla hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalardan alınan sonuçların insanlarda da aynı oranda görülebilir

olduğunu savunmak doğru değildir.

Başka bir deyişle günümüzde, kimse PrEP’in o ya da bu şekilde HIV bulaşına karşı önleyici bir tedavi olduğuna dair kesin kanıtlarım var diyemez. Dolayısıyla siz PrEP kullanarak kendinizi olası bir bulaşından koruduğunuzu düşünseniz de, yine de HIV kendini izole edip,

PrEP kullanımı sonrasında enfeksiyon haline dönüşebilir.
 

-HIV pozitif arkadaşımın ilaçlarını PrEP olarak kullanabilir miyim?-
 

Uzun bir cevaptan önce kısa cevap; yapmayın!


Çünkü o ilaçlar sayılı ve eksilmeleri arkadaşınızın sağlığını doğrudan olumsuz etkileyebilir.
 

Detaylı yanıta gelirsek; başkasına ait herhangi bir ilacın, her ne sebeple olursa olsun kullanılması tavsiye edilmediği gibi çok da risklidir.

Bu durum HIV ilaçları için de geçerlidir. Günümüzde, piyasada mevcut bazı etken maddeleri içeren ilaçların PrEP olarak kullanılıp

kullanılamayacağına dair çalışmalar mevcut. Yani her etken madde PrEP için uygun olmayabilir. Dolayısıyla arkadaşınızın ilaçlarını,

kendi görüşlerinizi dikkate alarak PrEP olarak kullanmanız faydadan çok (ikinize de) zarar verebilir.
 

PrEP olarak kullanılamayacak HIV tedavisi etken maddeleri aşağıdakilerdir: 
 

· NNRTI olarak anılan ilaç sınıfının tüm çeşitleri (nevirapine, efavirenz, etravirine ya da rilpivirine),

· Atripla ya da Eviplera (her ikisi de NNRTI içerir),

· Abacavir (ya da içeriğinde Abacavir bulunan Kivexa ve Trizivir).
 

Bahsettiğimiz bu etken maddeler, bilinçsiz ve tıbbi bir öneri dışında kullanılması halinde zarar verebilirler. Bu sebeple herhangi etken

maddeli bir HIV ilacını kendi kafanıza göre kullanmanız uygun olmayacaktır.
 

-Mesleki ve Gayri-Mesleki Maruziyet-

Mesleki maruziyet, bir sağlık çalışanının iğne ya da kesici bir alet aracılığıyla, tesadüfen HIV’e maruz kalmasını ifade etmektedir.

Bu tarz vakalara genellikle sağlık kuruluşlarında rastlanır. Özellikle düzenli kan testi yapılması sırasında,

kan alma işlemini gerçekleştiren sağlık çalışanının eline iğne batması şeklinde oluşması

sık karşılaşılan mesleki maruziyetlerdendir.
 

Gayri-Mesleki maruziyet ise, mesleki olarak maruz kalınan bulaşı dışındaki her türlü HIV bulaşısı şeklini ifade etmektedir.

Bunları sıralayacak olursak:

· Sağlık personeli dışındaki bireylerin kazaran ya da bilinçli kesici delici alet maruz kalması,

· Uyuşturucu madde ya da ilaç enjekte etmek için ortak iğne kullanımı/paylaşımı,

· Kondomsuz cinsel ilişki,

· Verici ya da alıcı olarak anal ya da vajinal cinsel ilişkide kondom yırtılması,

· Cinsel ilişkide kullanılan oyuncakların paylaşımı,

-Riskli eylemler nelerdir?-

HIV sosyal temaslar ile bulaşmaz.


Birazdan okuyacağınız temas biçimleri, HIV bulaşısının gerçekleşeceği yollardan değildir.
 

Eğer aşağıda sayacağımız eylemlerden birinden bahsediyorsanız,

size HIV bulaşma riski söz konusu olmayacağı için PEP kullanımına da gerek duymayacaksınız:
 

· Elele tutuşmak, dokunmak, sarılmak, tokalaşmak, 

· HIV ile yaşayan birinin öksürdüğü odada bulunmak (solunum yolu),

· HIV ile yaşayan birini ile aynı havuzu, banyoyu, hamamı, tuvaleti kullanmak,

· HIV pozitif bir bireyin kullandığı tabak, bardak, çatal-kaşık gibi yemek yeme araçlarını kullanmak,

· HIV pozitif bir bireyin kullandığı telefonu, bilgisayarı kullanmak v.b.

HIV sadece kan ya da kan ürünlerinin sizin kan yolunuza (damarınıza) verilmesiyle, vajinal sıvı veya semenin cinsel

yollarla size aktarılmasıyla bulaşabilir. Aynı zamanda HIV ilaç tedavisi  altında olmayan HIV pozitif

anneden gebelik sürecinde ya da emzirme yoluyla bebeğe HIV bulaşması olasılığı

vardır

(Yani bu 3 bulaş yolları dışındaki bulaşı senaryoları sadece hayal ürünüdür).

Aşağıda sayacağımız faktörler HIV bulaşısının da niteliği ya da riskin seviyesini belirleyebilir:
 

· Kan yolunuza, yani damar yolunuza verilen kan ya da kan ürünü miktarı,

· Açık yara ve kanamalara yol açan yaralama ya da kesiklerin tehlike düzeyi
(yani yara ne kadar açık ve bu yara nasıl gerçekleşti, ve karşıdaki kişinin HIV durumu nedir),

· Cinsel yolla oluşabilecek bulaşılarda, cinsel eylemlerin seviyesi, karşılıklı cinsel sıvı alış verişinin niteliği ve miktarı,

· Cinsel bölgelerdeki olası mantar, sivilce vb hastalıkların varlığı,

Bu saydığımız yollarla HIV bulaşısı mümkün olabileceği gibi, bazı durumlarda bireye özel hikayeleri tüm detaylarıyla bilmek, risk grubunda

olup olmadığını anlamak ve risk değerlendirmesi yapmak mutlaka gereklidir ve tıpkı PEP uygulanmasına ilişkin nihai karar gibi

bu risk değerlendirmesi de uzman hekim ile birlikte yapılmalıdır.

-Türkiye’de PrEP-


Kullanım talepleri her geçen gün hızla artıyor olsa da, ülkemizde bireysel kullanıcılar için uygulanmakta olan düzenli bir

PrEP programı yoktur. 2019’un ilk aylarında yapılan bir düzenlemeye bağlı olarak, sağlık personellerinin operasyon, 

acil müdahale vb. durumlarda karşı karşıya kalabilecekleri maruz kalmaları kapsayan bir uygulama sürmekte

ve sağlık personelleri için PrEP temin edilebilmekte. Ancak aynı hız ve netlik bireysel kullanıcılar için 

henüz geçerli değil.

Hekimlerden aldığımız geri bildirimlere göre bunun sebebi, PrEP talebiyle hastaneye/doktoraya yapılan başvuruların 

büyük çoğunluğunun,gerçek bir aciliyet ya da yüksek bir risk içermemesi, yani yaşanan paniğin abartılı olması.


Elbette bu noktada risk değerlendirmesi yaparak, PrEP gerekip gerekmediğine karar verecek olan kişi enfeksiyon uzmanı.

Yani eğer yüksek riskli bir temas kurduğunuzu düşünüyorsanız ve hala 72 saat içindeyseniz, 72 saati aşmamak

koşuluyla ve hiç zaman kaybetmeden enfeksiyon bölümü olan -tercihen merkezi- bir hastaneye giderek 

-tercihen HIV takibi yapan- bir enfeksiyon uzmanıyla konuşmalı ve

durumunuzu PrEP gerektirip gerektirmediğinden emin olmalısınız.

Buna karşın, ilaç bedelini kendi bütçelerinden karşılayarak PEP kullanan bireyler olabilir.  Bu karar tamamen kişinin tercihine

bağlı olsa da, PrEP uygulaması öncesinde ve süresince uzman hekim görüşü ve onayı almak ve uygulama

boyunca düzenli hekim ziyaretleri yaparak, gerekli testleri

yaptırmak genel sağlığınız açısından şarttır.

​​

Yorum Yazın